Zaman zaman idam cezası ne zaman kaldırıldı sorularına yanıtlar aranırken sürekli tartışmalar ile gündem olmaya devam etmektedir. Bununla birlikte Türkiye’de idam cezası ne zaman kaldırıldı? Kim kaldırdı ? İdam cezası yerine hangi ceza veriliyor gibi merak edilen bir çok unsur bulunmaktadır.
Türkiye’de işlenen suçlar nedeniyle idam cezası 1984 yılından bu yana uygulanmamaktadır. Zira yasal olarak kaldırılmamış olmasına karşın uzun yıllar idam cezası verilmiş olsa dahi uygulanmamıştır. Nitekim 2004 yılında atılan adımlar neticesinde Türkiye’de idam cezası kaldırılmıştır. Cezanın kaldırılmasında suç unsurları da önemli olmuştur. Nitekim 2001 öncesi savaş tehdidi ile terör suçları dışındaki tüm suçlarda idam cezaları kaldırılmıştır. Sonrasında ise 3 Ağustos 2002 tarihi itibariyle savaş tehdidi hallerinde işlenen suçlar dışında idam kaldırılmıştır.
Türkiye’de idam cezaları 7 Mayıs 2004 yılında 5170 Sayılı yasa ile idam cezasının kaldırılmasının önü açılmıştır. Nitekim 14 Temmuz 2004 tarihinde 5218 Sayılı mevzuattan ölüm cezası maddeleri kaldırılmıştır. Böylelikle Türk Ceza Kanunu çerçevesinden idam ve ölüm cezası tamamen kaldırılmıştır.
2004’te İdamı Kim Kaldırdı?
Türkiye’de vatandaşları çileden çıkaran haberler ile idam cezası tekrar gündem olsa da bu ceza Türkiye’de 2004 yılında kaldırıldı. Cezanın kaldırılmasındaki kararın altında dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzası ulunmaktadır. 2003 yılında çalışmalarına başlanılan idam cezası kaldırılmasında dönemin Adalet Bakanı Cemil Çiçek’in tasarıları bulunmaktaydı. Ancak döneminde muhalefetin desteği ile idam cezasının kaldırılması yasalaştı.
İdam Cezası Neden Kaldırıldı?
Türkiye’de idam cezasının kaldırılmasının altında tek bir sebep yatmamaktadır. Modern yaşam ile birlikte birçok dünya ülkesinde idam kaldırılmıştır. Bu cezanın kaldırılmasında en büyük etkenlerden biri Avrupa Birliğidir. Birliğe uyum yasaları çerçevesinde bu cezanın kaldırılmasına zemin hazırlanmıştır. Ancak yasada karşılığı bulunmasına karşın bu ceza 1984 yılından itibaren uygulanmamıştır.
Cezalarda caydırıcılık önemlidir. Bu anlamda ağır cezalar vermek yerine suçun karşılığına orantılı cezalar vermek daha uygun olarak görülmektedir. Zira Osmanlı döneminde maksimum fonksiyonu ile verilen bu cezalar günümüzde önemini kaybetmiştir. Zaman içerisinde devletin güçlenmesi, hakimiyeti elinde olması ihtiyacın ortadan kalmasına neden olmuştur. Bu sebeple Türkiye’de idam cezası tamamen kaldırılmıştır.
Türkiye’de İdam Edilen Son Kişi?
Cezanın kaldırılmasının ardından doğal olarak Türkiye’de idam edilen son kişi merak edilmektedir. Türkiye’de bu ceza yaklaşık olarak 64 yıl boyuncu uygulanmıştır. Bu süreçte toplam 712 kişi idama mahkum edilmiştir. Bu mahkumlardan 15’i kadındır. İstiklal Mahkemeleri döneminde alınan idam cezaları 712 sayısı içerisinde yer almamaktadır. İstiklal mahkemelerinde verilen idam cezalarının yaklaşık olarak 2 bin kadar olduğu tahmin edilmektedir. Hatta 1961 yılına kadar Türkiye’de 16 milletvekili idam edildiği bilinmektedir. Ancak net bir rakam söz konusu değildir.
İdam cezası ne zaman kaldırıldı sorusunun yanıtı cezanın uygulanmasının son tarihi ile 25 Ekim 1984’tür. Bu tarihte son idam cezasını Hıdır Aslan çekmiştir. İdamın gerçekleşebilmesi için cezanın TBMM’de onaylanması gerekmektedir. Bu tarihten sonra verilen cezalar onaylanmadığı için idamlar uygulanmamıştır.
Hıdır Aslan 1980 ile 1984 yılları arasında idame edilen sol görüşlü 50 mahkumdan biri olarak ceza almıştır. Ancak idam edilen son kişi olarak bilinmektedir. Polis memuru Mehmet Erol ve İsmail Yürümet’in şehit edilmesinde suçlu bulunan Hıdır Aslan aynı zamanda Boğaziçi Karakolu önünde bulunan polis memurlarına ateş açmıştır.
İdam Cezasını Kim Kaldırdı?
Türkiye’de idam cezasının kaldırılmasında farklı sebepler bulunmaktadır. Bir nedene bağlı olarak kaldırılmamıştır. Ancak 2001 yılında atılan adımlar ile birlikte 2004 yılında Recep Tayyip Erdoğan Başbakanlığındaki hükümet döneminde muhalefetin vermiş olduğu destek ile idam cezası tamamen kaldırılmıştır.
İdam cezası kaldıran ülke sayısı 1998 yılında sadece 35 idi. Günümüzde ise bu cezayı kaldıran ülke sayısı yaklaşık 110’dur. Ancak halen çok daha sık olarak bu cezayı uygulayan ülkelerden bahsetmek mümkündür. Öyle ki ABD başta olmak üzere Afrika ülkeleri, Orta doğu ve Asya’da halen idamı uygulayan yaklaşık 40 ülke bulunmaktadır. Zira Uluslararası Af Örgütü idam edilen kişi sayısının 2015 yılında maksimum seviyeye ulaştığını açıklamaktadır. Bu cezaların yoğunluğu ise İran, Suudi Arabistan ve Pakistan’da yapılmaktadır.
Ölüm Cezasının Yerine Gelen Ceza Nedir?
1984 yılında son idam ile infaz edilen Hıdır Arslan sonrasında TBMM idam cezalarını onaylamadığından cezalar infaz edilememiştir. Ancak 2004 yılında AB yasaları uyum çalışmaları çerçevesinde çıkarılan yasa ile idam cezası kaldırılmış ve yerine ömür oyu hapis cezası getirilmiştir.
İdam cezası zamanla tartışmaların odak noktası haline gelmektedir. Bu sebeple idam cezası geri gelmeli mi tartışmalarına neden olmaktadır. AB yasalarına uyum nedeniyle temel şartlardan olan idam cezasının tekrar yasalaşması mümkün değildir. Zira Türkiye açısından ağır yaptırımları olacaktır. Bu yaptırımlar siyasi ekonomik, hukuksal, sosyolojik ve kültürel sonuçları ile kaldırılamaz yüklere neden olacaktır. Bu anlamda idam cezası Türk Ceza Kanunundan tamamen çıkarılmıştır. Böylelikle geri getirilmesi söz konusu değildir.
Hangi Suçlar İdamı Gerektirir?
İdam cezasının uygulanabilmesi için kişinin cezayı öngören bir suçu işlemesi gerekmektedir. Bunun sonrasında temyiz mercileri ile kararın onanması yapılır. Sonrasında ise karar TBMM’ye gelir ve oylama ile uygun bulunması halinde Cumhurbaşkanının onayına sunulur. Bu onay sonrası Resmi Gazetede yayımlanması ile idam cezasının infazı gerçekleştirilmekteydi. İdam cezasını gerektiren başlıca suçlar vatana ihanet, askeri adalet, cinayet ve casusluk olmaktaydı. Ancak günümüzde kaldırılmış olması nedeniyle ömür boyu hapis cezası verilmektedir.
Türkiye’de Türk Ceza Kanununun 46 maddesine göre üç farklı ceza söz konusu olmaktadır. Bunlar; ağırlaştırılmış Müebbet, Müebbet Hapis Cezası ve Süreli Hapis Cezalarıdır. Ağırlaştırılmış müebbet cezası alan kişi hayatı boyunca bu cezayı çeker. Müebbet hapis cezası da aynıdır. Süreli hapis ise bir aydan az ve 20 yıldan fazla olamaz.
Türkiye’de Ölüm Cezası
İşlenen suçlar ile Türkiye’de Ölüm Cezası 1984 yılına kadar uygulanmıştır. Hatta 1965 yılına kadar idam cezaları halkın izlenebilmesi için gündüz saatlerinde yapılmaktaydı. Özellikle İstanbul’da Sultanahmet Meydanı cezaların uygulandığı adresti. Ankara’da ise idamlar Samanpazarı’nda yapılmaktaydı. 1965 yılında yapılan düzenleme sonrası idamlar kapalı alanlarda avlularda yapılmaya başlandı. İdam zamanı ise sabahın erken saatleri güneşin doğmasında önce olarak gizlilikle yapılmaktaydı. Askerlerde vatana ihanet edenlerin cezası ise kurşuna dizilmek ile gerçekleştirilirdi.
Dünya’da idam cezasını kaldırmayan ancak verilmesine rağmen uygulamayan birçok ülke bulunmaktadır. Özellikle Kenya cinayet ve ağır hırsızlıklarda bu cezayı uygulamaktaydı. Hatta cezaevlerinde 4 binden fazla kişinin idam cezasına çarptırıldığı ancak 30 yıldır kimsenin infazının yapılmadığı bilinmektedir.
Osmanlı döneminde idam cezasını gerektiren suçların başında evli olup zina yapmak geliyordu. Bunun yanında cinayet işleyenler, devlete baş kaldıranlar, fitne çıkaranlar hakim kararıyla idam edilebiliyordu. Hatta kan parası ile pazarlıklar söz konusu edilirken cinayeti işleyen kişilerin affı söz konusu olabiliyordu.
Halkı galeyana getiren suçlar ile Türkiye’de zamanla idam cezası tekrar gündeme gelmektedir. Siyasi olarak cezanın tekrar gelmesi gibi konular gündem olsa da sadece açıklamadan öteye gitmemektedir. Zira cezanın tamamen geri getirilmesinin ülke açısından ağır yaptırımları söz konusu olacaktır. Bunun yanında AB ile imzalanan protokoller gereği ekonomik ve siyasal yaptırımları cezanın tekrar uygulanmasında büyük engel olarak görülmektedir.